Soğan Yetiştiriciliği

İklim İstekleri: Işıklanma süresi ve sıcaklık, soğan yetiştirmeyi kısıtlayan aynı derecede önemli iki faktördür. Baş soğan elde edebilmek için soğanın isteği olan minimum sıcaklık ve gün
uzunluğunun olması gerekmektedir. Gün uzunluğuna, baş bağlama için ihtiyaç duyar.
Bitkinin erken gelişme devresinde serin havaya gerek vardır. Fakat baş bağlama ve başın
büyümesi için sıcaklığın fazla olması şarttır. Erken gelişme döneminde ortalama 12,8 derece, baş
bağlamaya başladığı zaman 18-21 derece, başın olgunlaşması için 24-27 derece optimum sıcaklık
ister. Soğan bitkisi -8 derece ve hatta –10 derece sıcaklıklara dayanır.

Tohumun çimlenmesi için minimum toprak sıcaklığı 0 derece’dir. Optimum çıkış 20-25
derece’de olmaktadır.

Toprak İsteği: Soğan, besin değeri yeterli, hafif karakterli topraklardan başlayarak, tınlı ve pek ağır
olmamak koşuluyla hafif killi topraklarda da yetiştirilebilir. Doğal olarak gevşek yapılı,
yeterince su tutabilen, kök sisteminin yayıldığı alan derin, humuslu ve kolayca işlenebilen
tınlı, verimli topraklar soğan için tercih edilir.

Soğanlar yüksek asiditeye karşı oldukça duyarlıdır. pH 6,0-6,5 arasında olmalıdır.

Üretimi: Soğan; tohum, fide, kıska (arpacık) ve tepe soğanı ile olmak üzere 4 şekilde
yetiştirilebilir:

1) Tohum İle Üretim: Soğan tohumuna bazı yörelerde karaca adı verilir. Tohumla soğan üretilmesi, maliyeti
ucuzlatan bir yoldur. Birçok soğan çeşidinde tohumun o yıl ekilmesi ile baş bağlama
meydana gelir. Bu çeşitler ancak tohumla üretilir. Büyük alanlardaki üretimde kullanılan bir
üretim şeklidir.


Tohumla üretim için tarlanın çok iyi hazırlanması gerekir. Tarla sonbaharda 15-20 cm
derinlikte işlenir. İlkbaharda mart veya nisan aylarında toprak tava gelir gelmez yüzlek
işlenir. Toprak kültivatör, tırmık ile iyi parçalanır ve silindirlenerek hafifçe bastırılır. Sonra
tohumlar ekilir. Soğan tohumunu mibzerle ekmek mümkündür. Mibzerin olmadığı
durumlarda serpme ekilir. Elle serpme ekmede veya çıplak soğan tohumlarının mibzerle
ekiminde dönüme 1-2 kg gibi oldukça fazla tohum kullanılır. Halbuki soğan tohumları
kaplanıp ekilirse dönüme 0,3-0,5 kg tohum atılır. Böyle tohumlardan oluşan baş çapı ve
kalitesi yüksek olur. Ayrıca seyreltme yapılmaya gerek kalmaz. Tohumlar topraktaki
nemden faydalanarak çimlenir. Tohumlar 2-3 cm derine atılır. Soğanlarda 25-30 cm sıra
arası 8-12 cm sıra üzeri mesafe bırakılır. Çimlenme süresi hava şartlarına bağlı olarak 3-4
hafta sürebilir.

2) Fide İle Üretim: Yeşil soğan ve yemeklik taze baş soğan üretiminde kullanılan bir yöntemdir. Soğanın
fide ile üretiminde tohumlar, sıra arası 5-10 cm sıra üzeri 0,5-1 cm olarak soğuk yastıklara
ekilir. Soğuk bölgelerde ekim sıcak yastıklara yapılır. Üzerleri camlı çerçeve ile örtülür.


Fideler, kurşun kalem kalınlığına geldiklerinde tavalardan kökleri ile sökülerek tarlaya
dikilir. Dikim aralığı 5 x 25 veya 5 x 30 cm’ dir. Bu yöntem genellikle küçük çaplı
yetiştiriciliklerde kullanılır. Ekonomik bir yöntem değildir.

3) Kıska (Arpacık) İle Üretim: Bazı çeşitlerin tohumları ekildiğinde ne kadar özen gösterilirse gösterilsin o yıl büyük baş meydana gelmez. En fazla 1-2 cm çapında küçük soğanlar oluşur. Bu soğanlara kıska
veya arpacık denir. Arpacıklar ikinci yıl dikilerek baş soğan elde edilir. Geniş alanlardaki
üretimde ekonomik olmayan bir yöntemdir.

Arpacıkların elde edilmesi için 120-150 cm genişliğinde, boyu 20-25 m olabilen
tahtalar hazırlanır. Bu tahtalar üzerine serpme veya sıraya tohum ekilir. m2 ye 5-7g tohum
atılır. Tohum ekim zamanı bölgelere göre şubattan başlar, mart, nisana kadar devam eder.
Tohumlar 1-1,5 cm derine atılır, üstleri bastırılır. Arpacıklar 4-6 ay içinde istenen büyüklüğü
alır. Arpacıklar topraktan çıkarıldıktan sonra 5-10 gün toprak üstünde bırakılır. Güneşte
kurutulur. Sonra çuvallara doldurulup kışı geçirmek üzere nemi ve sıcaklığı az olan
depolarda saklanır.


Dikim zamanı bölgelere bağlı olarak şubat ve mayıs arasıdır. Kıskalar kışın
saklanırken iyi koşullar yaratılmamış ise ve dikimde büyük çaplı kıskalar kullanılmışsa bazı
bitkiler çiçeğe kalkar. Bazen çiçeğe kalkan bitki sayısı %80’i geçer. Çiçeklenmeyen bitkiler
baş yapar. Sıra arası 20–30 ve sıra üzeri 5 cm olacak şekilde tarlaya dikilir. Dekara 25-50 kg
arasında arpacık hesaplanır. Dikim tek sıra, çift sıra ve çok sıralı yapılır.

4) Tepe Soğanı İle Üretim: 


Bu üretim şekli sadece bilimsel araştırmalarda ve bazı soğan türlerinde kullanılır.
Yetiştiricilikte önemi yoktur. Bazı türlerde çiçek demetinin uç kısmında çiçekler yerine
küçük soğancıklar meydana gelir. Bu soğancıklar kullanılarak üretim yapılır. Vegetatif bir
üretim şeklidir.

Sulama: Soğanlar, yüzeysel köklü bir bitkidir. Köklerin çoğu toprağın 40-50 cm derinliğinde
bulunur. Soğanlar, devamlı rutubetli bir toprakta yetiştiriliyorsa, bu gibi durumlarda fazla
sulama zararlı olur; ayrıca uzun süre dayanıklılıklarını korumaları zorlaşır. Soğan en çok, baş
bağlamadan olgunlaşmaya kadar geçen sürede suya ihtiyaç duyar. Bu kritik devrede
soğanlar, tam olgunluğa varıncaya kadar haftada bir kez sulanmalıdır. İki sulama arasındaki
süre; toprak bünyesi ve iklim şartlarına bağlı olarak az çok hafif değişiklikler gösterebilir.


Olgunluk devresinde sulama kesilir ve mümkün olduğunca toprağın çabuk kuruması
sağlanmalıdır. Soğanlar masura sisteminde yetiştiriliyorsa karık usulü, eğer düzde yetiştirme
yapılıyorsa yağmurlama usulü sulama yapılır. Son yıllarda ise damlama sulama usulü ile de
yetiştiricilik yapılmaya da başlanmıştır.

Gübreleme: Soğan toprakta organik maddelerin bulunmasını isteyen; fakat organik gübrelemeye
hassas bir bitkidir. Ahır gübresinin yetiştirme sırasında verilmesi, birçok zararlının
üremesine ve soğana zarar vermesine neden olur. Bu nedenle, ahır gübresi soğandan önce
yetiştirilen bitkiye bol verilmeli ve soğan o bitkiden arta kalan ahır gübresini kullanmalıdır.

Soğan, ticaret gübresinden hoşlanır. Ortalama olarak dekara 8-10 kg azot, 8-10 kg
fosfor ve 12-15 kg potasyum verilmesi verim ve kalite açısından yeterlidir; ancak verilecek
gübrelerde aşırı azotlu gübre kullanmak başı çabuk büyütür fakat soğanın içi boş kalır, yani
koflaşır. Mümkün olduğunca azotlu gübreler 3 defada atılmalıdır.

Yabancı Otlarla Mücadele: Soğan yetiştirmeye uygun tarla seçimini yapmamız, başarılı olmamızda önemli rol oynar. Tarla seçerken toprak özellikleri yanında tarladaki yabancı ot yoğunluğu da önemli
rol oynar.





Çok yıllık yabancı otların bulunduğu tarlaları tercih etmemek gerekir. Soğan
yetiştirmeyi planladığımız tarlada ot mücadelesine bir yıl önceden başlamak gerekir. Soğan
yetiştirilecek tarla sonbaharda 20-25 cm derinlikte sürülür. Bundan sonra yabancı ot oluşmuş
ise kış döneminde fırsat olursa bir daha sürerek ekim zamanına kadar başka toprak işleme
yapılmaz. Ekim, geç sonbahar veya kış döneminde yapılacağından o dönemde toprağın
yüzeysel olarak işlenebileceği toprak tavı yakalandığında toprak ekime hazırlanmalıdır. Bu
dönemde çeşitli yabancı ot ilaçları ile de ilaçlama yapılarak gerek çıkış yapmış gerekse
çimlenmemiş yabancı ot tohumları öldürülebilir. Ancak bu tür ilaçlamalarda dikkatli
olunmalıdır; çünkü toprakta kalacak olan ilaç kalıntıları ekilecek soğan tohumlarına da zarar
verebilir.

Çimlenerek toprak yüzeyine çıkan soğanlar 3-4 yapraklı oldukları dönemde çok hafif
bir çapalama yapılarak toprak yüzeyi yumuşatılır aynı zamanda da seyreltme yapılabilir;
ancak çok dikkatli olmak ve soğanları yerinden oynatmamak gerekir.


Hasat Zamanı: Tohumla, fideyle veya arpacık ile üretilen soğanlar belli büyüklüğü alıp (2-3 cm baş
çapına ulaşmış), yaprakları sarmaya başladığı an üst kısmı kırılarak yatırılır. Böylece soğanın
başını daha çok olgunlaşması ve soğan başındaki kofluğun kaldırılması sağlanır. 15–20 gün
sonra soğanların tamamen dış yaprakları kurur.

Erken dönemde pazara ürün sunmak istendiğinde baş gelişmesinin tamamlanıp alt
yapraklar sarardığında hasat yapılır.

Hasattan Sonra Yapılması Gereken İşlemler: Soğanlar adi depolarda ya da soğuk hava depolarında muhafaza edilir. Depolama kalitesi, soğanın çeşidi ile yetişme koşullarına bağlıdır. Soğanlar tarlada, açık barakalarda, depolama öncesinde ya da depoda suni araçlarla yeterince kurutulmalıdır. En uygun kurutma
metodu depolardaki havalandırma sistemleridir. Soğanların boyunları sıkılaştığı zaman dış
kabuk kolayca soyulabilecek duruma gelene kadar kurutma işlemine devam edilmelidir.

Soğanlar yeterince kurutulmazsa bozulur. Soğanlar tarlada filiz gelişimini azaltan
maleik hidrazit uygulamaları yapılmadıkça mart ayı başından itibaren depolanmamalıdır.
İlkbaharda pazarlanan soğanlar için çoğunlukla soğutmalı depolar kullanılır. Kurutmadan
hemen sonra soğanlar soğuk hava depolarına yerleştirilir. Soğanlar depolarda uygun koşullar
oluşturularak iyice kurutulduktan sonra 0C ve %65-70 nispi nemde muhafaza edildiklerinde
dormansi durumunda kalacak ve bozulmalardan ari olarak tutulabilecektir. Filiz gelişimi,
çok yüksek depo sıcaklıklarının; kötü kurutulmuş ya da olgun olmayan soğanların kök
gelişimi de çok yüksek nispi nem oranının bir göstergesidir.

Başarılı bir depolama için %65-70 civarında düşük nispi nem önerilebilir. Bununla
birlikte %85’e kadar olan yüksek nispi nem ve iyi bir hava sirkülasyonu da başarılı depo
sonuçları vermektedir. Diğer sebzelerde depolamada en iyi sonucu veren daha yüksek nispi
nem oranı, soğanlarda kök ve çürüklük gelişimine sebep olmaktadır. Soğanlar, 25 kg’ lık
çuvallarda paletler ile 500 kg civarında olan sandıklarda ya da yığın halinde depolanır.
Soğanlar koku çekmeye meyilli diğer ürünler ile birlikte depolanmamalıdır. Ilık havalarda
depodan çıkarılan soğanlar, nemin üzerlerinde yoğunlaşmasından ötürü tatlanmaya
meyillidir; bu durum bozulmayı kolaylaştırır. Sıcaklığın kademeli olarak artırılması
tatlanmayı giderebilir.

Soğan 5 derece sıcaklık ve %10 CO2: %3 O2 ile %5 CO2: %3 O2’den oluşan kontrollü
atmosfer koşularında 34 hafta süreyle dahi depolandığında içsel bozulma artmaksızın, kök ve
sürgün gelişimi engellenmiştir. Kontrollü atmosfer depolarında düşük O2 (%1’in altı) ve
yüksek CO2 (%1’in üstü) konsantrasyonlarından kaçınılmalıdır.